8. SINIF KALITIM-biyolojifenokulu

8. SINIF KALITIM

8. SINIF KALITIM

Canlı bireylere ait olan kalıtsal bilgilerin, yavru bireylere aktarılmasına; kalıtım denir.
Kalıtsal karakterler, DNA molekülünde bulunan genler ile taşınır ve yavru bireylere aktarılır.

*Kalıtsal kavramlar:

**Kromozom: genleri taşıyan, protein ve DNA’dan oluşmuş bir yapıdır.

Örnek: insanda 46 kromozom bulunur.

**Gen: bir kalıtsal karakterin ortaya çıkmasından sorumlu olan, kromozom ya da DNA parçasıdır.

Örnek: Saç rengi geni, göz rengi geni, kan grubu geni...

**Allel genler: biri anneden diğeri babadan gelen ve aynı karakter üzerinde etkili olan genlerdir.

Allel genler homolog kromozomlar üzerinde bulunur.

Örnek: Uzun boy geni (A) ve kısa boy geni (a) allel genlerdir. Her ikisi de göz rengi üzerinde etkilidir.

**Homolog kromozomlar: biri anneden diğeri babadan gelen, aynı şekil ve büyüklükte olup;
karşılıklı bölgelerinde, aynı karakter üzerinde etkili olan genleri (allel genler) taşıyan kromozomlardır.

Örnek: insanda 23 homolog kromozom çifti bulunur.

**Baskın (dominant) gen: bir bireyde bulunduğunda, etkisini her zaman gösteren gendir. Büyük harfle gösterilir.

Örnek: Uzun boy geni (A), siyah saç geni (B)…

**Çekinik (resesif) gen: yanında baskın gen olmadığı zaman, etkisini gösteren gendir. Küçük harfle gösterilir.

Örnek: Kısa boy geni (a), sarı saç geni (b)

**Eksik baskın genler (ekivalentlik): bir bireyde bir arada bulunduklarında; ''her iki özelliğin karışımı bir özelliği''

ortaya çıkaran genlerdir. Her ikisi de büyük harfle yazılır.

Örnek: Aslan ağzı bitkisinde kırmızı (A) ve beyaz (B) çiçek genleri eksik baskındır.

Heterozigot genotipli bireyler (AB); pembe renklidir.

**Eş baskın genler (Ko-dominant): bir bireyde bir arada bulunduklarında ''her iki özelliği'' de

ortaya çıkaran genlerdir. Her ikisi de büyük harfle yazılır.

Örnek: İnsanlardaki A ve B kan grubu genleri, eş baskındır.

Heterozigot bireylerde (AB) ''her iki kan grubu proteini'' (A ve B proteini) üretilir.

**Homozigot (arı döl, saf döl): allel genlerin, her ikisinin baskın (AA) ya da çekinik (aa) olmasıdır.

**Heterozigot (melez döl, hibrit): allel genlerden birinin baskın, diğerinin çekinik olması (Aa) ya da eş baskın (AB) olmasıdır.

**Fenotip: bir canlının sahip olduğu dış görünüştür. Baskın ve çekinik fenotipler tek bir harfle; eş baskın fenotipler ise

iki harfle gösterilir.

Örnek: Uzun boylu (D), mavi gözlü (e) ve AB kan gruplu (AB)

**Genotip: Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamıdır. Genotip, iki harfle gösterilir.

Örnek: Heterozigot uzun boylu (Dd), mavi gözlü (ee)

*Mendelin kalıtım çalışmaları: Kalıtımın babası olarak kabul edilen Mendel, bezelye bitkisi üzerinde çalışarak,
kalıtım biliminin temelini atmıştır.

Mendel’in bezelye bitkisi seçmesinin nedenleri:

→Yetiştirilmesinin kolay olması

→Maliyetin düşük olması

→Bir yılda, birden fazla döl verebilmesi

→Bir organ ya da yapı ile ilgili, birden fazla karakter taşıması

Örnek: Bezelye tohumu, hem sarı veya yeşil renkli; hem de düzgün veya buruşuk şekilli olabilmektedir.

→Yabancı dölleme yapmaması

Örnek: Bezelye bitkisinin taç yaprakları, dişi ve erkek organları tamamen kapattığından; dışarıdan polen geçişine

izin vermez. Yabancı dölleme yapmaz. Sadece kendi kendini döller. Böylece karakterin dölden döle aktarılması, sağlıklı bir şekilde incelenebilir.

*Mendel yasaları:

**Ayrılma yasası:Bir bireyde üreme hücreleri (gametler) oluşurken; allel genler ayrılarak, faklı hücrelere gider.

**Bağımsız dağılım yasası: Bir bireyde üreme hücreleri oluşurken; genler birbirlerine bağımlı kalmadan yavru hücrelere
geçerler.

Not: Bu yasa, sadece farklı kromozomlar üzerinde (bağımsız genler) bulunan genler için geçerlidir.

Aynı kromozomlar üzerinde bulunan bağlı genlerde, krossing-over gerçekleşmezse bu yasa geçersizdir.

**Birleşme yasası: Döllenme olayı ile allel genler tekrar bir araya gelir.

**Gizli kalma yasası: Anne ve babanın fenotipinde olmayan bir karakter, yavru bireylerde ortaya çıkabilir.
Çünkü anne ve babada gizli kalan çekinik genler olabilir.

Örnek: Heterozigot sarı renkli iki bezelye çaprazlandığında, yeşil renkli bir bezelyenin olma ihtimali %25' tir.

(Sarı tohum rengi geni: baskın (A), Yeşil tohum rengi geni: çekinik (a) )

**Benzerlik (izotipi) yasası: Farklı fenotipe sahip iki saf dölün çaprazlanmasından oluşan yavru bireylerin,

hepsinin fenotip ve genotipi aynı olur.

Örnek: Homozigot sarı renkli bir bezelye ile homozigot yeşil renkli bir bezelye çaprazlandığında, oluşan bireylerin hepsi;

heterozigot sarı renkli (Aa) olur.

(Sarı tohum geni: baskın (A), Yeşil tohum geni: çekinik (a) )

Sayın ziyaretçi biliyor musunuz? Bu yazı sizden önce kişi tarafından okundu.

Yasal Uyarı: Yayınlanan yazıların ve haberlerin tüm hakları BİYOLOJİALEMİ.COM'a aittir.biyolojialemei.com'un yazılı izni olmadığı sürece sitede yer alan bilgiler; başka bir bilgisayara yüklenemez, değistirilemez, çogaltılamaz, kopyalanamaz, yeniden yayınlanamaz, postalanamaz, dağıtılamaz. Ancak alıntılanan yazı ve haberlere aktif link verilerek kullanılabilir.

ETİKETLER: 8.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KONU ANLATIMI-PERFORMANS