SİNİR SİSTEMİNİN GENEL YAPISISinir sisteminin yapı ve görev birimi olan nöron; geniş bir hücre gövdesi ve bu gövdeden çıkan uzantılara sahiptir
1. Nöronun Yapısı ve Özellikleri
Nöron gövdesinden iki tip uzantı çıkar. Bu uzantılardan kısa ve ince olanlarına dentritakson denir.
Aksonlar miyelinli ve miyelinsiz olmak üzere iki çeşittir. Miyelinsiz aksonlarda izolasyonu sadece hücre yapar. Miyelinli aksonlarda impuls iletimi miyelinsiz aksonlara göre 10 kat daha hızlıdır.
denir. Dentritler içinde en uzun ve kalın olanı ikinci uzantıyı oluşturur. Buna

Şekil: Bir Sinir Hücresinin Yapısı

• Duyu Nöronları : Duyu organlarında bulunan reseptörlerden aldıkları impulsları (uyartı) beyne ya da omuriliğe ileten nöronlardır.
• Motorik Nöronlar : Beyin ya da omurilikten aldığı emirleri tepki organına ileten nöronlardır.
•  

•  

• Ara Nöronlar : Genelde merkezi sinir sisteminde ve omurilikte yer alan duyu ara ve motor nöronları birbirine bağlayan nöronlardır.

•  

3. İmpulsun Oluşumu ve İletimi
Dıştan veya içten gelen uyartıların sinir hücresinde oluşturduğu elektriksel ve kimyasal değişime impuls adı verilir. Nöronlarda impulsun iletilme yönü daima nöron gövdesinden akson uzantılarına doğru olur. Uyarının nöronda impuls oluşturması ve impuls iletimi elektro-kimyasal olarak gerçekleşir.
Nöron hücreleri uyarılmadığı zaman polarize (kutuplaşmış) durumdadır. Yani hücre dışı (+) içi ise (–) durumdadır. Bu olay sodyum ve potasyum iyonlarının eşit olmayan dağılımından kaynaklanır. (Na+) dışta fazla (K+) ise içte fazladır.
Sinir hücre zarının Na+ ile K+ iyonlarına karşı geçirgenliği farklıdır. Sinir hücrelerinden Na+ aktif taşımayla hücre dışına verilirken K+ hücre içine aynı yolla alınabilmektedir.
Sodyum pompalanması olarak bilinen bu işleme bağlı olarak dinlenme durumundaki sinir hücresinde dış ortama oranla daha çok K+ bulunduğu halde daha az Na+ bulunur Bu nedenle sinir hücre zarı kutuplaşmıştır (Polarizasyon).

 

 

 

 

 

Şekil : Uyarılmış Sinir Telinde İyonların Değişimi ve
İmpulusun İletimi (Elektriksel Etki)

Sinir hücresi uyarılınca uyarılan bölgede Na+ ve K+ iyonları zıt yönde yer değiştirirler.
Bu değişim hücre zarının o bölgesindeki zarın dıştan (–) içten ise (+) yüklenmesine neden olur. Sinir hücresindeki bu değişim olayına depolarizasyon denir. Bir bölgede gerçekleşen depolarizasyon yan taraftaki Na+ ve K+ iyonlarının da yer değiştirmesine neden olur. Bu şekildeki değişim tüm sinir hücresinin aksonu boyunca ilerler.
İmpuls sinir telinin bir bölgesinden geçtikten sonra o bölge eski durumuna döner (Repolarizasyon). Böylece bu bölge yeni bir impulsun iletimine hazır hale gelir.
Eğer sinirin uyarılan bölgesi eski durumuna dönmeden aynı nokta ikinci kez uyarılırsa sinir bu uyartıya tepki göstermez.

 

 

 

 

 

İmpuls iletimi sırasında hücre bol miktarda O2 harcar ATP kullanır. Sonuçta CO2 ve ısı açığa çıkar

Bir nöronda impulsun başlayabilmesi için gereken en az uyarı şiddetine eşik şiddeti“ya hep ya hiç” prensibi adı verilir.

4. Sinaps ve İmpulsun Sinapstan Geçişi
Bir sinir hücresinin aksonu ile diğer bir sinir hücresinin dentritinin uç uca geldikleri bölgelere sinaps (bağlantı) denir.
İmpulslar daima aksonlardan dentritlere sinaptik bölgeler üzerinden iletilirler. Yalnız bu bölgelerdeki iletim sinir hücresi boyunca olan iletimden daha yavaştır. Çünkü geçiş sadece kimyasaldır.
Sinapsı oluşturan akson ucu ile dentrit arasında bir açıklık bulunur. Akson ucuna gelen impulslar sinaptik keselerinden nörotransmitter adı verilen bazı kimyasal maddelerin sinaptik boşluğa boşalmasına neden olurlar. Diğer sinir hücresinin üzerindeki reseptörler tarafından algılanan bu maddeler bu hücrede yeni bir impulsu başlatırlar.

Sinapsların özellikleri: (eşik değer) denir. Bu değerin altındaki uyaranlar impuls oluşturamaz. Sinir hücresi eşik şiddeti veya bunun üzerindeki uyartılara karşı maksimum tepki verir.

• İmpulslar sinapslardan tek yönlü (aksondan dentrite doğru) geçerler.
• Beyin hücrelerindeki bazı sinapslarda impulslar her iki yönde de geçebilir.
• İmpulsların sinapstan geçişi sinir hücresindeki iletimden daha yavaş olur.
• İmpulsların sinapslardaki iletimi nörotransmitter maddelerle sağlanır. Yani kimyasaldır.
• İmpuls geçişini engelleme ve kolaylaştırma (seçici direnç) olayları sinapslarda olur.
•  

•  

• Sinapslar sadece iki sinir hücresi arasında olmaz. Bir sinir teli ile bir kas reseptörler veya bir bez arasında da olabilir.

•  

5. İmpulsun Hedefe Taşınma Biçimleri
Sinirsel iletim sinirler ve hormonların ortak çalışmasıyla olmaktadır.

 

 

 

 

 

İlk uyaran bir iç salgı bezini etkileyerek hormon salgılanmasına neden olur. Hormonların kanda belirli bir konsantrasyona ulaşmasıyla ilgili dokunun hücreleri uyarılır.

 

 

 

 

 

Çevreden gelen uyarılar sinir sistemini etkiler. Sinir sistemi de sinir yoluyla ilgili dokuları uyarır.

 

 

Şekil : Sinir ve Endokrin Sistemin Birlikte Çalışması

 

Çevreden gelen ilk uyaran önce sinir sistemini etkiler; sinir sistemi iç salgı bezlerini uyarır ve iç salgı bezleri de kan yoluyla ilgili doku hücrelerini harekete geçirerek uyarana cevap verilmesi sağlanır

Sayın ziyaretçi biliyor musunuz? Bu yazı sizden önce kişi tarafından okundu.

0 yorum

LÜTFEN YORUMLARINIZI YAZINIZ